Zestiende-eeuwse tekeningen op Topstukkenlijst

Een selectie zeldzame zestiende-eeuwse tekeningen en verzamelingen uit zowel openbaar als privébezit zijn beschermd als Vlaams topstuk. Zestiende-eeuwse tekeningen behoren tot de vroegst gerealiseerde werken op papier die in Vlaanderen bewaard zijn en hebben bovendien een belangrijke historische en cultuurhistorische waarde.

Vroegste verzamelingen in Vlaanderen

Tekeningen zijn getekende werken op papier of op perkament die los of in albums worden bewaard. Behalve in pen of krijt kunnen tekeningen ook in gouache of olieverf gemaakt zijn.

Tot het einde van de zestiende eeuw waren tekeningen zeldzaam. Het is pas vanaf de zeventiende eeuw dat het medium floreerde en de eerste, vaak voluit gesigneerde en gedateerde bladen de basis vormden voor de vroegste tekeningenverzamelingen in Vlaanderen.

Op de lijst prijkten reeds zestiende-eeuwse tekeningen van enkele van de belangrijkste meesters uit onze contreien zoals de tekening met “Heuvellandschap met drie pelgrims” van Pieter Bruegel, maar ook een aantal tekeningen van anonieme kunstenaars zoals een prent met de vroegste voorstelling van een aardappelplant.

Tekeningen van (cultuur)historisch en artistiek belang

Tekeningen zijn vaak belangrijke historische bronnen. Zo geeft de tekening van een onbekende kunstenaar van een “Aangespoelde vinvis te Egmond” uit 1547 het moment weer waarop het zeewezen op het strand van het Nederlandse Egmond werd aangetroffen en door plaatselijke monniken werd bestudeerd. Ondanks dat de afbeelding in een eenvoudige, naïeve tekenstijl werd vervaardigd, geeft deze vroeg bewaarde voorstelling op groot formaat van een aangespoelde vinvis een accuraat beeld van deze walvisachtige. De tekening werd dan ook gebruikt als model voor de afbeelding van een gewone vinvis in het zogenaamde Walvisboek (1584) van de Scheveningse jutter Adriaen Coenen (1514-1587). De tekening is deel van het prentenkabinet van het Plantin-Moretus Museum.

Ook het Parureboek van het Brugse broederschap ‘vandenheleghen bloede’ is een belangrijk historisch en cultuurhistorisch document. Tijdens publieke optredens dragen de leden van het broederschap van het Heilig Bloed een geborduurde mantel, een zogenaamde ‘parure’. Ingekleurde tekeningen uit de periode 1449-1600 van deze ‘paruren’ zijn overgeleverd in het Parureboek van de broederschap. Elke parure werd hierbij voorzien van de naam van de proost.

Behalve historisch is het boek ook belangrijk voor de studie van (lokale) modeverschijnselen. Bijvoorbeeld om de evolutie van de mannelijke 'keerel' of 'hupelande' te bestuderen, een wijd bovenstuk voor zowel mannen als vrouwen, van knie- tot vloerlengte, vaak met wijde mouwen en een riem om het middel.

Naast tekeningen van historisch of cultuurhistorisch belang, werd ook een mooie selectie tekeningen met artistieke relevantie in de Topstukkenlijst opgenomen.

Bekijk hier het overzicht van de beschermde zestiende-eeuwse tekeningen.

Over de topstukkenlijst

Het Topstukkendecreet zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis.

Op basis van het decreet wordt een Topstukkenlijst van zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen opgesteld. Voor die beschermde voorwerpen gelden speciale beschermingsmaatregelen en uitvoerbeperkingen. Omdat aan het behoud van dit erfgoed groot belang wordt gehecht, is het ook mogelijk er restauratiesubsidies voor aan te vragen.

Heeft u nog vragen voor het Departement Cultuur, Jeugd en Media? Neem dan contact op met Mattijs Deraedt, adjunct-woordvoerder van het Departement Cultuur, Jeugd en Media, via mattijs.deraedt@vlaanderen.be of +32 (0)2 553 42 89.

Heeft u vragen voor het kabinet van Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon? Neem dan contact op met woordvoerder Olivier Van Raemdonck via olivier.vanraemdonck@vlaanderen.be of 0470 99 91 01.