Vrije tijd en participatie in een veranderend landschap

Dinsdag 8 november worden in de KVS te Brussel de resultaten van de vierde editie van de participatiesurvey voorgesteld. Dat is een grootschalig onderzoek naar de participatie van de Vlaming aan sociale, culturele en sportieve activiteiten. De huidige participatiesurvey werd afgenomen op drie momenten: in 2020 (vóór de lockdown), net na de strenge COVID-maatregelen in 2021 en in 2022, toen het normale leven terug op gang kwam. Eerdere edities van de participatiesurvey vonden plaats in 2004, 2009 en 2014.

Verschuivingen in participatiecijfers (2004-2020) 

Uit de studie blijkt een duidelijke stijging in de uithuizige cultuurparticipatie. Op basis van de frequentie van bezoeken aan musea, concerten, voorstellingen podiumkunsten, bioscoop en erfgoedinitiatieven werd een indicator aangemaakt van globaal uithuizig cultuurbezoek. In de metingen van 2004, 2009 en 2020 nam ongeveer drie kwart deel aan minstens één culturele activiteit in de zes maanden vóór de bevraging. In 2020 is dat gestegen tot 80%. Bovendien is ook de frequentie van participatie toegenomen. ​ 

Andere participatievormen vertonen een status quo. Zo blijft de actieve cultuurbeoefening (amateurkunsten) op een gelijk niveau als in de voorgaande edities van de participatiesurvey (27% in 2020) en hetzelfde geldt voor de actieve deelname aan het verenigingsleven (55%).

Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon:
​“Cultuurparticipatie in zijn geheel heeft door de coronacrisis een flinke deuk gekregen. Toch is het bemoedigend dat actieve cultuurbeoefening en actieve deelname aan het verenigingsleven heeft standgehouden. We willen met het Vlaamse cultuurbeleid zoveel mogelijk drempels weghalen om aan cultuurparticipatie te doen, maar dan is het ook belangrijk dat er een voldoende ruim aanbod voor alle lagen van de bevolking gecreëerd wordt.” 

Ook de sportparticipatie blijft op dezelfde hoogte als in vorige metingen (om en bij de 60%). Wel merken we in de meest recente bevraging in 2020 dat sportactieven meer tijd spenderen aan hun sport(en). De meest beoefende sport daarbij is het recreatieve fietsen, op de voet gevolgd door wandelsport, fitness en loopsport. Vooral fitness is sinds 2014 sterk in populariteit gestegen. ​

Vlaams minister van Sport Ben Weyts:
​“Vlamingen die sporten, doen dat steeds vaker. Het bewijst dat wanneer je ervan geproefd hebt, je meer wil. Daarom proberen we met ons Vlaams sportbeleid drempels te verlagen door bijvoorbeeld sport in bedrijven aan te moedigen of door via exergaming de combinatie te maken van sporten en gamen.” 

Sinds de laatste editie van de participatiesurvey in 2014 zagen Vlaamse mediagebruikers talloze streamingdiensten hun intrede maken en werd de smartphone een onlosmakelijk deel van hun mediaroutine. De laatste cijfers uit de participatiesurvey spreken dan ook voor zich: 86% van de Vlamingen maakt gebruik van een smartphone (tegenover 43% in 2014), en ook de digitalisering zet zich verder voort: 88% van de Vlamingen gebruikt een computer of laptop. De belangrijkste verschillen zitten vandaag echter minder in welke media we gebruiken, maar eerder in hoe we die media gebruiken. Dat werd bekeken aan de hand van mediarepertoires, die het ​ geheel van media (inhouden of toestellen) omvatten die één gebruiker op regelmatige basis gebruikt. Daaruit blijkt hoe sterk digitale media zich verankeren in ons mediagebruik. 

De toename van het aandeel hoger opgeleiden in onze samenleving draagt bij tot het status quo of de stijging van de participatiecijfers voor cultuur en sport. Zij duwen de participatiecijfers de hoogte in. Keerzijde blijft evenwel dat sociale ongelijkheden in cultuur- en sportparticipatie onverminderd blijven bestaan. En hoewel de digitale media hun intrek hebben genomen in het dagelijkse mediagebruik van de Vlaming, blijkt ook de digitale kloof allesbehalve weggewerkt. 

Vlaams minister van Jeugd en Media Benjamin Dalle:
​“Deze studie toont aan dat er nog steeds grote uitdagingen zijn op het vlak van vrijetijdskansen voor jongeren: zowel wat betreft het aanbod als de infrastructuur in de buurt. We moeten dit hoog op de politieke agenda blijven plaatsen want elk kind en elke jongere heeft recht op een mooi vrijetijdsaanbod. Daarnaast toont de studie aan dat de digitale kloof zeer groot blijft tussen mensen die met digitale media vertrouwd zijn en mensen voor wie het nog een uitdaging is. Ook dit moet een aandachtspunt blijven van het beleid.”

Participatie in coronatijden (vergelijkingen tussen de meetmomenten van 2020, 2021 en 2022) 

Tijdens de COVID-pandemie krijgt cultuurparticipatie een flinke knauw. Eentje waarvan ze in de post-COVID-meting van 2022 nog niet volledig is hersteld. Voor alle vormen van cultuurparticipatie die in een zaal plaatsvinden – denk daarbij aan films, podiumkunsten en concerten – stuikt het percentage bezoekers in elkaar in 2021. In de cijfers van 2022 zien we een voorzichtige maar lang niet volledige relance van de sector. De participatiecijfers blijven ver onder het niveau van 2020. Voor lokale cultuurparticipatie in cultuur- en gemeenschapscentra lukt de heropstart wat beter, maar blijven de cijfers lager dan voor de pandemie. De culturele relance in 2022 blijkt daarbij vooral gedragen door hoger opgeleiden, vrouwen en de groepen (bv. bepaalde leeftijdsgroepen) die ook al vóór COVID de sterkhouders waren. 

Het aanbod dat minder lang gesloten werd of meer mogelijkheden had om in openlucht of thuis plaats te vinden, ondervond minder impact van de COVID-pandemie. Op het vlak van cultuur stellen we vast dat het bibliotheek-, museum- en erfgoedbezoek en de actieve deelname aan het verenigingsleven en de amateurkunstbeoefening veel minder beïnvloed werden door de COVID-pandemie. De deelname blijft daar stabiel of daalt in veel mindere mate. 

Het aantal sportparticipanten daalde tijdens de coronaperiode eveneens licht tot onder de 60% (57,8%). De daling wordt daarbij vooral vastgesteld bij de lager opgeleiden (personen zonder diploma secundair onderwijs). Parallel aan die ontwikkeling stellen we ook een negatieve evolutie vast voor fysieke activiteit in het algemeen, zoals het aantal dagelijkse minuten matige en zware fysieke activiteit, en het aantal dagen dat mensen tien minuten of meer wandelen. Gevraagd naar de reden waarom men sport, zien we een belangrijke verschuiving, namelijk het toegenomen belang van sportparticipatie bij het minderen van negatieve gevoelens als spanning, stress, agressie en verdriet. ​ 

De verdere digitalisering laat zich ook voelen in de veranderingen in mediagebruik die we optekenen in de drie waves (2020, 2021, 2022) van de huidige participatiesurvey. Het aantal gebruikers dat meermaals per dag de smartphone gebruikt, stijgt van 75% in 2020 naar ruim 80% in 2021 en 2022. Daartegenover staat wel een lichte daling in het gebruik van de meer traditionele media zoals krant, tv en radio in de voorbije drie jaar. ​ 

Noot voor de redactie

Een uitgebreidere nota, met tevens aandacht voor gaming en de participatie van jongeren, en meer cijfermateriaal kan aangevraagd worden via mail bij Jessy.Siongers@ugent.be.

Op de studiedag van 8 november in de KVS krijgen journalisten de gelegenheid om tussen 12u30 en 13u vragen te stellen aan de onderzoekers. Gelieve vooraf te melden indien u aanwezig zal zijn via een e-mail naar ilse.deschutter@vlaanderen.be.

Deelnemende onderzoeksconsortia: 

Contactgegevens

Heeft u vragen voor het kabinet van Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon? Neem dan contact op met woordvoerder Olivier Van Raemdonck via olivier.vanraemdonck@vlaanderen.be of 0470 99 91 01. 

Heeft u vragen voor het kabinet van minister Benjamin Dalle? Neem dan contact op met woordvoerder Tom Demeyer via tom.demeyer@vlaanderen.be of 0472 84 15 99.

Heeft u vragen voor het kabinet van minister Ben Weyts? Neem dan contact op met woordvoerder Michaël Devoldere via michael.devoldere@vlaanderen.be of 0484 14 08 19.

Heeft u vragen voor het Departement Cultuur, Jeugd en Media? Neem dan contact op met Ilse De Schutter, woordvoerder van het Departement Cultuur, Jeugd en Media, via ilse.deschutter@vlaanderen.be of 0476 42 00 34.  

Heeft u vragen voor Sport Vlaanderen? Neem dan contact op met Tanja Van Hoecke, communicatieverantwoordelijke Sport Vlaanderen, via Tanja.vanhoecke@sport.vlaanderen of 0496 82 76 54 .

Heeft u vragen voor de onderzoekers neem dan contact op met Jessy Siongers, coördinator Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie via Jessy.Siongers@Ugent.be ​ of 0471 96 08 69.